نویسنده‌ی پرسش: علی راضی

تاریخ پرسش: ۱۳۹۴/۸/۱۶

حکم نمازهای عید قربان و عید فطر چیست و کیفیت آن‌ها چگونه است؟

پاسخ به پرسش شماره: ۲

تاریخ پاسخ به پرسش: ۱۳۹۴/۸/۲۰

درباره‌ی حکم نماز عید میان مسلمانان اختلاف نظر است؛ به این ترتیب که شیعه، حنفیّه و برخی از شافعیّه آن را واجب عینی و حنبلیّه آن را واجب کفایی و مالکیّه و بیشتر شافعیّه آن را مستحبّ مؤکّد می‌دانند، ولی حق این است که آن مانند نماز جمعه واجب عینی است و مانند آن از کسانی که عذری دارند ساقط می‌شود؛ چراکه خداوند در کتاب خود -بر خلاف پندار بسیاری- به آن اشاره کرده و پیامبر در سنّت خود بر آن مداومت داشته و هیچ سالی آن را ترک نکرده است؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ صَلَاةِ الْفِطْرِ وَصَلَاةِ الْأَضْحَى، فَقَالَ: فَرِيضَتَانِ، قُلْتُ: إِنَّهُمْ يَقُولُونَ لَوْ كَانَتَا فَرِيضَتَيْنِ لَنَزَلَ فِيهِمَا الْقُرْآنُ، قَالَ: وَهَلْ يَعْلَمُونَ الْقُرْآنَ كُلَّهُ؟! قُلْتُ: لَا، قَالَ: فَلَوْ رَجَعُوا إِلَى الَّذِينَ يَعْلَمُونَ الْقُرْآنَ كُلَّهُ لَعَلَّمُوهُمْ، ثُمَّ سَكَتَ، فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، وَهَلْ نَزَلَ فِيهِمَا الْقُرْآنُ؟ قَالَ: نَعَمْ، إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ: ﴿وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ﴾[۱] وَذَلِكَ صَلَاةُ الْفِطْرِ وَيَقُولُ: ﴿فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ﴾[۲] وَذَلِكَ صَلَاةُ الْأَضْحَى»[۳]؛ «از منصور درباره‌ی نماز فطر و نماز قربان پرسیدم، پس فرمود: فریضه‌اند، گفتم: آن‌ها می‌گویند که اگر فریضه بودند درباره‌ی‌شان قرآن نازل می‌شد، فرمود: آیا آن‌ها همه‌ی قرآن را می‌دانند؟ گفتم: نه، فرمود: پس اگر به کسانی رجوع می‌کردند که همه‌ی قرآن را می‌دانند به آنان می‌آموختند، سپس سکوت کرد، پس گفتم: فدایت شوم، آیا درباره‌ی‌شان قرآن نازل شده است؟ فرمود: آری، خداوند بلندمرتبه می‌فرماید: <و تا تعداد (روزهای ماه رمضان) را تکمیل کنید و تا خداوند را بر اینکه هدایت‌تان کرد تکبیر گویید> و آن نماز فطر است و می‌فرماید: <پس برای پروردگارت نماز گزار و قربانی کن> و آن نماز قربان است!».

البته شرایط وجوب این نماز مانند شرایط وجوب نماز جمعه است و تفاوت آن با نماز جمعه در پنج چیز است:

یکم؛ وقت

بنا بر روایات متواتر اسلامی، وقت نماز عید از طلوع آفتاب تا ظهر است و از این رو، جایگزین نماز ظهر نمی‌شود.

دوم؛ مکان

بنا بر روایات متواتر اسلامی، بر پا داشتن نماز عید در بیرون شهر و زیر آسمان سنّت است، مگر در مکّه که بر پا داشتن آن در مسجد الحرام بهتر است.

سوم؛ خطبه

بنا بر روایات متواتر اسلامی، خطبه پس از نماز عید خوانده می‌شود و خواندن آن پیش از نماز عید بدعتی است که بنی امیّه پدید آوردند.

چهارم؛ اذان و اقامه

بنا بر روایات متواتر اسلامی، پیش از نماز عید، اذان و اقامه گفته نمی‌شود و گفتن اذان و اقامه پیش از آن، بدعتی است که بنی امیّه پدید آوردند.

پنجم؛ تکبیرات

بنا بر روایات متواتر اسلامی، در نماز عید تکبیرات بیشتری گفته می‌شود و این حکمی است که کتاب خداوند به آن اشاره دارد؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سُئِلَ الْمَنْصُورُ عَنْ صَلَاةِ الْعِيدِ، فَقَالَ: ﴿وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ﴾ يَعْنِي شَهْرَ رَمَضَانَ ﴿وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ﴾ يَعْنِي اثْنَتَيْ عَشْرَةَ تَكْبِيرَةً ﴿وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ يَعْنِي الْقُنُوتَ، وَلَيْسَ بِوَاجِبٍ»[۴]؛ «از منصور درباره‌ی نماز عید پرسیده شد، پس فرمود: <و تا تعداد را کامل کنید> یعنی ماه رمضان <و تا خداوند را بر اینکه هدایت‌تان کرد تکبیر گویید> یعنی دوازده تکبیر <و شاید شکر گزارید> یعنی قنوت و واجب نیست».

بنابراین، تکبیرات بیشتر در نماز عید بنا بر ﴿وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ﴾ واجب است و از روایات اسلامی و گفتار منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی به دست می‌آید که سنّت در آن دوازده تکبیر است؛ به این ترتیب که پنج تکبیر در رکعت اول و چهار تکبیر در رکعت دوم علاوه بر تکبیرة الإحرام و دو تکبیر رکوع گفته می‌شود و مستحبّ است که میان تکبیرات، قنوتی در ستایش خداوند و شکر او بر نعمت هدایت و نعمت چهارپایان خوانده شود.