نویسنده‌ی پرسش: علی راضی

تاریخ پرسش: ۱۳۹۴/۸/۱۰

نظر علامه منصور هاشمی خراسانی در مورد علوم دیگر عقلی غیر از فلسفه چیست؟ مثل علم منطق و علم کلام؟ چون اشاره داشته‌اند که به علم فلسفه علاقه ندارند؛ زیرا آن را خیلی تجریدی و غیر کاربردی می‌دانند. آیا در مورد علم کلام و علم منطق و سایر علوم عقلی که در سطح حوزه‌ها و دانشگاه‌ها تدریس می‌شود هم همین نظر را دارند؟

پاسخ به پرسش شماره: ۲

تاریخ پاسخ به پرسش: ۱۳۹۴/۸/۱۲

علم کلام، علم کاربردی و سودمندی است، هرگاه هدف از آن شناخت عقاید اسلام از روی برهان و دفاع از آن‌ها در برابر شبهات منکران باشد؛ چنانکه سخن خداوند بر این نکته دلالت دارد آنجا که فرموده است: ﴿ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ﴾[۱]؛ «با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به نحوی که بهتر است جدال نما» و فرموده است: ﴿قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾[۲]؛ «بگو برهان خود را بیاورید اگر راستگویان هستید»، نه مجادله از طریق مغالطه و بازی با اصطلاحات برای دفاع از عقایدی که برهانی برای آن‌ها وجود ندارد؛ چنانکه سخن خداوند بر این نکته دلالت دارد آنجا که فرموده است: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُنِيرٍ﴾[۳]؛ «و از مردم کسانی هستند که درباره‌ی خداوند بدون علمی یا هدایتی یا کتابی روشنگر مجادله می‌کنند» و فرموده است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ ۙ إِنْ فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَا هُمْ بِبَالِغِيهِ ۚ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ۖ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾[۴]؛ «هرآینه کسانی که درباره‌ی آیات خداوند بدون حجّتی که آنان را آمده باشد مجادله می‌کنند در سینه‌هاشان جز کبری که به آن نمی‌رسند نیست، پس به خداوند پناه ببر؛ چراکه او شنوای بیناست» و فرموده است: ﴿الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ ۖ كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ وَعِنْدَ الَّذِينَ آمَنُوا ۚ كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ﴾[۵]؛ «کسانی که درباره‌ی آیات خداوند بدون حجّتی که آنان را آمده باشد مجادله می‌کنند، سخت نزد خداوند و نزد کسانی که ایمان آوردند منفور هستند، این گونه خداوند بر هر دل متکبّر جبّاری مُهر می‌نهد». با این وصف، احادیث و آثاری که در نکوهش کلام روایت شده‌اند، بر این نوع از کلام حمل می‌شوند؛ مانند آنچه ابو الفضل رازی (د.۴۵۴ق) در کتاب «أحاديث في ذمّ الكلام وأهله» و ابو اسماعیل هروي (د.۴۸۱ق) در کتاب «ذمّ الكلام وأهله» گرد آورده‌اند. همچنین، بخشی از علم منطق که به شناخت اصول تفکّر و استدلال کمک می‌کند و از فریفته شدن به مغالطات باز می‌دارد، کاربردی و سودمند است، ولی بخش‌هایی از آن نیز زائد و غیر ضروری است و از این جهت، به فلسفه شباهت دارد.