آیا سجده بر تکه‌های سنگ و همچنین موزاییک، کاشی و سرامیک در قسمت‌های بدون لعاب آن‌ها اشکال دارد؟ ورق کاغذ چطور در صورتی که منشأ گیاهی و نه صنعتی داشته باشد؟ ممنون از صبر و حوصله‌ی شما عزیزان

بیشتر مذاهب اسلامی بر آنند که سجده بر هر چیز ثابتی جایز است؛ چراکه خداوند در کتاب خود به سجده امر کرده و آن با گذاشتن پیشانی بر هر چیز ثابتی تحقّق می‌یابد، ولی همه‌ی آن‌ها اقرار دارند که سجده بر زمین بهتر است؛ چراکه به مراتب خاشعانه‌تر است و خداوند خشوع در نماز را ستوده و فرموده است: ﴿الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ﴾[۱]؛ «کسانی که در نمازشان خاشع هستند» و از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت شده است که فرمود: «جُعِلَتْ لِيَ الْأَرْضُ مَسْجِدًا وَطَهُورًا»[۲]؛ «زمین برای من سجده‌گاه و پاک کننده قرار داده شد». از این رو، در روایات آمده است که صحابه در هوای گرم، سنگریزه‌ها را برای سجده خنک می‌کردند[۳] و این دلیل بر آن است که سجده بر زمین را به سجده بر چیزهای دیگر ترجیح می‌دادند، اگرچه خالی از مشقّت نباشد.

آری، بنا بر روایات متواتر، سجده بر چیزهایی که از زمین می‌رویند، در حکم سجده بر زمین است، مشروط به اینکه خوردنی یا پوشیدنی نباشند؛ چنانکه از هشام بن حکم روایت شده است که گفت: «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ: أَخْبِرْنِي عَمَّا يَجُوزُ السُّجُودُ عَلَيْهِ وَعَمَّا لَا يَجُوزُ؟ قَالَ: السُّجُودُ لَا يَجُوزُ إِلَّا عَلَى الْأَرْضِ أَوْ مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ إِلَّا مَا أُكِلَ أَوْ لُبِسَ، فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، مَا الْعِلَّةُ فِي ذَلِكَ؟ قَالَ: لِأَنَّ السُّجُودَ هُوَ الْخُضُوعُ لِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ، فَلَا يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ عَلَى مَا يُؤْكَلُ وَيُلْبَسُ، لِأَنَّ أَبْنَاءَ الدُّنْيَا عَبِيدُ مَا يَأْكُلُونَ وَيَلْبَسُونَ وَالسَّاجِدُ فِي سُجُودِهِ فِي عِبَادَةِ اللَّهِ تَعَالَى فَلَا يَنْبَغِي أَنْ يَضَعَ جَبْهَتَهُ فِي سُجُودِهِ عَلَى مَعْبُودِ أَبْنَاءِ الدُّنْيَا الَّذِينَ اغْتَرُّوا بِغُرُورِهَا وَالسُّجُودُ عَلَى الْأَرْضِ أَفْضَلُ لِأَنَّهُ أَبْلَغُ فِي التَّوَاضُعِ وَالْخُضُوعِ لِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ»[۴]؛ «به ابی عبد الله (امام جعفر صادق) علیه السلام گفتم: من را از چیزهایی که سجده بر آن‌ها جایز است و چیزهایی که سجده بر آن‌ها جایز نیست خبر بده، فرمود: سجده جز بر زمین یا چیزی که از زمین می‌روید مگر چیزی که خورده یا پوشیده می‌شود جایز نیست، به او گفتم: فدایت شوم، علّت آن چیست؟ فرمود: برای اینکه سجده خاکساری برای خداوند عزّ وجلّ است، پس شایسته نیست که بر روی خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها باشد؛ زیرا فرزندان دنیا بنده‌ی چیزهایی هستند که می‌خورند و می‌پوشند، در حالی که سجده کننده در سجده‌ی خود، در حال بندگی خداوند بلندمرتبه است، پس شایسته نیست که پیشانی خود را در سجده‌اش بر روی معبود فرزندان دنیا که به آن فریفته شده‌اند بگذارد و سجده بر زمین بهتر است؛ چراکه در فروتنی و خاکساری برای خداوند عزّ وجلّ رساتر است». از اینجا دانسته می‌شود که سجده بر موادّ صنعتی و غیر طبیعی نیز شایسته نیست؛ زیرا با توجّه به اینکه توسّط بشر استحاله شده و تغییر ماهیّت داده‌اند، زمین یا چیزی روییده از آن دانسته نمی‌شوند و علاوه بر این، مانند خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها معبود فرزندان دنیا محسوب می‌شوند. از این رو، در روایات اهل بیت، از سجده بر طلا، نقره، قیر، ساروج و شیشه نهی شده[۵] و ظاهر آن است که سرامیک، کاشی و برخی انواع موزاییک هم از این قبیل هستند؛ بر خلاف کاغذ چوبی که سجده بر آن -خصوصاً هرگاه نوشته‌ای بر آن نباشد- مباح دانسته شده است[۶].

حاصل آنکه شایسته است نمازگزار به پیامبر و اصحاب او اقتدا کند و بر روی خاک، سنگ، چوب، برگ و علف سجده نماید و از سجده بر روی چیزهای خوردنی، پوشیدنی و صنعتی بپرهیزد، مگر اینکه برای او عسر و حرجی داشته باشد؛ چراکه در این صورت، می‌تواند بر روی هر چیز ثابتی سجده کند؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾[۷]؛ «خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما سختی نمی‌خواهد» و فرموده است: ﴿مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ﴾[۸]؛ «خداوند نمی‌خواهد که برای شما تنگنایی قرار دهد».