چند سؤال درباره‌ی موسم حج از محضرتان دارم: آیا می‌توان پیش از غروب آفتاب در عصر نهم ذي الحجة از عرفات و مشعر خارج شد؟ چه مدت باید در مشعر وقوف داشت؟ اگر کسی در شب یازدهم و دوازدهم موفق نشود در منا بیتوته کند و به جای آن، تا صبح در مسجد الحرام به عبادت مشغول شود، آیا عبادتش جایگزین بیتوته‌اش در منا محسوب می‌شود؟ اگر در حین عبادت، گرسنه شود و چیزی بخورد یا به شکل غیر ارادی برای چند دقیقه خوابش ببرد، چه تکلیفی دارد؟ آیا باید کفّاره بپردازد؟

لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:

۱ . بنا بر روایات متواتر، وقوف در عرفات تا غروب آفتاب واجب است و اگر کسی قبل غروب آفتاب از آن خارج شود، مرتکب گناه شده است و بنا بر نظر ابو حنیفه، شافعی و احمد باید حیوانی را قربانی کند[۱] و بنا بر روایتی از اهل بیت باید شتری را قربانی کند و اگر نمی‌تواند باید ۱۸ روز روزه بگیرد[۲]، مگر اینکه جاهل بوده باشد؛ چراکه در این صورت، گناه و کفّاره‌ای بر او نیست[۳].

۲ . بنا بر روایات متواتر، وقت وقوف در مشعر، از طلوع فجر تا طلوع آفتاب روز عید است و به زنان، کودکان، پیران و سایر کسانی که عذری دارند رخصت داده شده است که شب عید در آن وقوف کنند و شب عید، از غروب آفتاب روز عرفه تا طلوع فجر روز عید است و برخی آن را از نیمه‌شب تا طلوع فجر روز عید دانسته‌اند. بنابراین، وقوف در مشعر قبل غروب آفتاب روز عرفه، صحیح نیست و کفایت نمی‌کند.

۳ . ترک بیتوته در منا در شب‌های یازدهم و دوازدهم ذي الحجة، برای کسی که عذری دارد جایز است إن شاء الله؛ چنانکه روایت شده است: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ ‌رَخَّصَ ‌لِرِعَاءِ ‌الْإِبِلِ فِي الْبَيْتُوتَةِ عَنْ مِنًى»[۴]؛ «رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به چوپان‌ها رخصت داد که در منا بیتوته نکنند» و برای کسی که عذری ندارد نیز، هرگاه در مکّه مشغول عبادت باشد، جایز دانسته شده؛ چراکه «كَانَ فِي طَاعَةِ اللَّهِ»[۵]؛ «در اطاعت خداوند بوده است» و شکّی نیست که کارهای ضروری مانند توالت رفتن و خوردن و آشامیدن در حال گرسنگی و تشنگی، ناقض اشتغال به عبادت محسوب نمی‌شود و همچنین است چرت زدن ناخواسته، مگر اینکه به خوابی طولانی تبدیل شود؛ چراکه در این صورت، بنا بر روایتی از اهل بیت، باید گوسفندی را قربانی کند[۶].