نویسنده‌ی نقد: رسول تاریخ نقد: ۱۴۰۰/۳/۶

در رابطه با کتاب «هندسه عدالت» دو سوال داشتم:

۱ . یکی از ویژگی های چهارگانه‌ی حکومت عدل جهانی، «توان جابه‌جایی هر کس و هر چیز» دانسته شده است. منظور از «توان» چیست؟

۲ . در ادامه‌ی کتاب گفته شده است که خداوند به طور مستقیم و بدون واسطه بر زمین حکمرانی نمی‌کند؛ چراکه محدودیّت‌ها و قوانین مادّه، چنین اجازه‌ای نمی‌دهد. سؤال اینجاست که آیا خداوند در روز قیامت مستقیماً و بدون واسطه حکمرانی نمی‌کند؟ اگر آری، مسلّماً در روز قیامت نیز محدودیّت‌ها و قوانین مادّه وجود دارد. پس حکمرانی خداوند در آن روز چگونه ممکن است؟

پاسخ به نقد شماره: ۱۷ تاریخ پاسخ به نقد: ۱۴۰۰/۳/۱۴

لطفاً به نکات زیر توجّه کنید:

۱ . روشن است که برای جابه‌جا کردن اشخاص و اشیاء در راستای عدالت جهانی، تنها «علم» به جای آن‌ها کافی نیست، بلکه «قدرت» بر جابه‌جا کردن آن‌ها نیز لازم است؛ زیرا چه بسیار کسانی که می‌دانند چه باید کرد، ولی توان آن را ندارند و توان آن، امکانات لازم برای آن است که در خصوص خلیفه‌ی خداوند در زمین، «نفر، مال و سلاح کافی» است؛ با توجّه به اینکه بدون آن‌ها، جابه‌جا کردن اشخاص و اشیاء در راستای عدالت جهانی، «مقدور» نیست و از همین رو، امام مهدی علیه السلام، با وجود برخورداری از علم لازم به جای اشخاص و اشیاء، هنوز موفّق به جابه‌جا کردن آن‌ها در راستای عدالت جهانی نشده؛ چراکه متأسفانه به دلیل عدم اقبال و حمایت مردم، هنوز توان لازم، یعنی نفر، مال و سلاح کافی برای این کار را پیدا نکرده است. هر چند «توان» در کلام علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی مطلق است و شامل «توان عقلی و بدنی کافی» برای جابه‌جا کردن اشخاص و اشیاء نیز می‌شود که مانند «علم» به جای آن‌ها، از شرایط لازم برای خلیفه‌ی خداوند در زمین است؛ چنانکه خداوند در کتاب خود به آن اشاره کرده و از باب مثال، در وصف طالوت فرموده است: ﴿وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ[۱]؛ «و او را در علم و توان جسمی وسعت بخشیده است»، ولی مسلّماً این توان برای امام مهدی علیه السلام وجود دارد و توانی که برای او وجود ندارد و فقدانش مانع حکومت او و در نتیجه، تحقّق عدالت جهانی شده، «نفر، مال و سلاح کافی» است که از اقبال و حمایت کافی مردم حاصل می‌شود و با این وصف، ناتوانی او عیبی برای او نیست، بل عیبی برای مردم است که نفر، مال و سلاح کافی را به جای او، در اختیار دیگران قرار داده‌اند[۲].

۲ . علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی در کتاب «هندسه‌ی عدالت» فرموده است: «حاکمیّت خداوند با معنایی که مورد نظر ماست، نمی‌تواند به طور مستقیم و بدون واسطه بر جهان مادّی جریان یابد؛ چراکه محدودیّت‌ها و قوانین مادّه چنین اجازه‌ای نمی‌دهد و طبیعت، ظرفیّت آن را ذاتاً فاقد است»[۳] و این سخن دقیق و صحیحی است که با حاکمیّت خداوند در روز قیامت نقض نمی‌شود؛ چراکه از یک سو، حاکمیّت خداوند در روز قیامت، حاکمیّت «با معنایی که مورد نظر ماست» نیست؛ با توجّه به اینکه حاکمیّت با معنای مورد نظر ما، حاکمیّت سیاسی در راستای اداره‌ی امور دنیاست، نه آخرت و از سوی دیگر، روز قیامت جزء آخرت است که از «جهان مادّی» و «طبیعت» محسوب نمی‌شود و بسیاری از «محدودیّت‌ها و قوانین مادّه» در آن جریان ندارد و نمونه‌اش عدم وجود مرگ در آن است که از بارزترین «محدودیّت‌ها و قوانین مادّه» در دنیاست. هر چند در روز قیامت نیز کارهای خداوند نوعاً «به طور مستقیم و بدون واسطه» انجام نمی‌شود، بلکه به واسطه‌ی فرشتگان، شهداء و شفعاء انجام می‌شود و از این جهت، چه بسا می‌توان قاعده‌ی مذکور را در آخرت نیز جاری دانست.

↑[۱] . البقرة/ ۲۴۷
↑[۲] . برای آگاهی بیشتر در این باره، بنگرید به: کتاب «بازگشت به اسلام»، ص۲۴۰ تا ۲۴۹.