چرا حضرت علی قاتلان عثمان را محاکمه نکرد؟

قاتلان عثمان تفصیلاً برای علی شناخته شده نبودند تا آنان را مجازات کند و اجمالاً نیز بیشتر مهاجران و انصار از اصحاب رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم متّهم به مشارکت مستقیم یا غیر مستقیم در قتل او بودند؛ تا جایی که از ابو سعید خدری نقل شده است که هشتصد نفر از آنان را در قتل او حاضر می‌دانست[۱] و از هاشم بن عتبة بن أبی وقّاص نقل شده است که در معرّفی قاتلان او می‌گفت: «إِنَّمَا قَتَلَهُ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ وَأَبْنَاءُ أَصْحَابِهِ وَقُرَّاءُ النَّاسِ حِينَ أَحْدَثَ الْأَحْدَاثَ وَخَالَفَ حُكْمَ الْكِتَابِ»[۲]؛ «جز این نیست که اصحاب محمّد و فرزندان اصحابش و قاریان مردم او را کشتند، هنگامی که بدعت‌ها برساخت و با حکم قرآن به مخالفت پرداخت». به علاوه صدها نفر از مسلمانان خشمگین که به دعوت برخی صحابه و تابعین از شهرهای مختلف خصوصاً کوفه و مصر به مدینه آمده بودند، در قتل او مشارکت داشتند[۳] و روشن است که محاکمه‌ی همه‌ی این شمار کثیر برای علی مقدور نبود و موجب فتنه می‌شد، در حالی که خداوند فرموده است: ﴿لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا﴾[۴]؛ «خداوند کسی را جز به اندازه‌ی توانایی‌اش تکلیف نمی‌کند» و فرموده است: ﴿وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ﴾[۵]؛ «و فتنه بدتر از قتل است».

برای درک دشواری این کار برای علی کافی است بدانید که عایشه همسر رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و مادر مؤمنان، یکی از متّهمان اصلی مشارکت در قتل عثمان بود که در مکّه مردم را بر ضدّ او تحریک می‌کرد و صریحاً به قتل او فتوا می‌داد و می‌گفت: «اقْتُلُوا نَعْثَلًا فَقَدْ كَفَرَ»؛ «نعثل را بکشید؛ چراکه کافر شده است»[۶] و متّهم دیگر طلحه بود که دشمن‌ترین صحابی با عثمان محسوب می‌شد، تا جایی که پس از محاصره آب را به روی او بست[۷]. به همین دلیل، مروان بن حکم منشی عثمان، او را در جنگ جمل با تیری کشت و مدّعی شد که انتقام عثمان را گرفته است[۸]. با این وصف، می‌توان گفت که علی در جنگ جمل، عملاً با قاتلان عثمان جنگید و بسیاری از آنان را به سزای عمل‌شان رسانید، هر چند بسیاری نیز از دست او گریختند و در شهرها پراکنده گردیدند.

از اینجا دانسته می‌شود که علی در اقامه‌ی حدود خداوند هیچ تقصیری نکرد و اگر حدّی را اقامه نداشت، به سبب ناتوانی از اقامه‌ی آن در اثر فقدان یاران کافی، بیم فتنه و ممانعت ظالمان بود و این حقیقتی است که درباره‌ی آن اختلافی وجود ندارد.