نویسنده‌ی پرسش: محمّد جوادی

تاریخ پرسش: ۱۳۹۸/۱/۴

۱ . لطفاً در مورد این آیات سوره‌ی طارق توضیح دهید: «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ ۝ خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ ۝ يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ» (الطّارق/ ۵-۷)؛ «پس انسان باید نگاه کند که از چه چیزی آفریده شده است؛ از آبی جهنده آفریده شده است که از بین صُلب (پشت مرد) و تَرائب (سینه‌ی زن) خارج می‌شود». برخی آن را از معجزات قرآن و مخالفان آن را در تضاد با علم می‌دانند؛ چراکه از نظر علم، محلّ پیدایش نطفه، بیضه و تخمدان است، نه پشت و سینه.

۲ . آیه‌ی «تِلْكَ الدَّارُ الْـآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا» (القصص/ ۸۳)؛ «آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین برتری و تباهی نمی‌جویند» و آیه‌ی «وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا» (الفرقان/ ۷۴)؛ «ما را برای متّقین پیشوا قرار بده» را چگونه می‌توان با هم دید؟ همچنین آیاتی که به رقابت و مسابقه در خوبی‌ها دعوت می‌کنند. آیا صرف برتری‌طلبی و سبقت از دیگری حتی در نیکی‌ها با اخلاص عمل منافات ندارد؟ این که انسان هر آنچه می‌تواند انجام دهد بهتر است یا مسابقه دادن با دیگران و پیشی گرفتن از آنان؟

پاسخ به پرسش شماره: ۲۱

تاریخ پاسخ به پرسش: ۱۳۹۸/۱/۹

لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:

۱ . درباره‌ی آیه‌ی ﴿يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ﴾، نظرات مختلفی وجود دارد، ولی نظر صحیح‌تر آن است که مراد از صلب و ترائب، صلب و ترائب مرد است، نه صلب مرد و ترائب زن؛ زیرا در آیه‌ی پیشین از ﴿مَاءٍ دَافِقٍ﴾؛ «آبی جهنده» سخن گفته که متعلّق به مرد است و از بین مرد و زن خارج نمی‌شود، بلکه از مرد خارج می‌شود و این دالّ بر آن نیست که انسان تنها از منیّ مرد آفریده می‌شود؛ چراکه اثبات شیء نفی ماعدا نمی‌کند و ذکر منیّ مرد از باب ذکر چیزی است که ظاهر و محسوس است. اما مراد از «صلب»، ستون مهره‌ها است که از گردن تا لگن ادامه دارد و در این باره میان مفسّران اختلافی نیست، بر خلاف «ترائب» که درباره‌ی آن میان آنان اختلاف است. بنابراین، قدر متیقّن آن است که «ترائب» (جمع تریبة)، استخوان‌های دو یا چندگانه‌ای است که در برابر ستون مهره‌ها قرار دارد و این یعنی می‌تواند استخوان‌های دو یا چندگانه‌ای در سینه، شکم و لگن باشد. آری، مشهور آن را استخوان‌های سینه دانسته‌اند، ولی معانی دیگری نیز برای آن ذکر شده است؛ مانند پاها که به لگن متّصل می‌شوند[۱]. بنابراین، مراد از ﴿بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ﴾ می‌تواند لگن باشد که از بالا به ستون مهره‌ها (صلب) و از پایین به دو مفصل ران (ترائب) متّصل است و بیضه و تخمدان را در بر می‌گیرد و با این وصف، مخالفت آیه با علم پزشکی ثابت نیست؛ خصوصاً با توجّه به اینکه علم پزشکی در حال تغییر و تکامل است و ممکن است در آینده به نکات دیگری در این باره دست یابد. این در صورتی است که ضمیر در ﴿يَخْرُجُ﴾ به ﴿مَاءٍ دَافِقٍ﴾ بازگردد؛ چنانکه أظهر است، ولی بازگشت آن به ﴿الْإِنْسَانُ﴾ نیز محتمل است و در این صورت، شبهه‌ای پیش نمی‌آید؛ زیرا مراد از ﴿بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ﴾ رحم زن است که نزدیک به مهره‌های کمری و دنده‌های سینه‌ی او قرار گرفته و این سازگار با سخن کسانی است که ترائب را مخصوص زن دانسته‌اند.

۲ . روشن است که آیه‌ی ۸۳ سوره‌ی قصص و آیه‌ی ۷۴ سوره‌ی فرقان، منافاتی با یکدیگر ندارند؛ زیرا مراد از ﴿عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ﴾ برتری در دنیا از طریق زیر پا نهادن اخلاق و احکام الهی است؛ مانند برتری فرعون و قارون و مراد از «پیشوایی برای متّقین»، برتری در آخرت است که جز با تقوای بیشتر از طریق رعایت اخلاق و احکام الهی حاصل نمی‌شود؛ مانند برتری پیامبران، صدّیقان، شهیدان و صالحان؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾[۲]؛ «هرآینه گرامی‌ترین شما نزد خداوند، باتقواترین شماست» و مراد از «پیشی گرفتن در خیرات» آن است که در انجام کارهای نیک تعلّل نکنید و منتظر اقدام دیگران ننشینید، بل هنگامی که دیگران به دلیل ترس یا تنبلی یا بخل یا تکبّر اقدام نمی‌کنند، شما اقدام کنید و در انجام کار نیک، پیش‌قدم شوید و این چیزی است که در آن اشکالی نیست. وانگهی «پیشی گرفتن در خیرات» به معنای پیشی گرفتن در اخلاص نیز است، بلکه جز با اخلاص حاصل نمی‌شود و با این وصف، نه تنها منافاتی با اخلاص ندارد، بلکه شامل آن و متوقّف بر آن است.