آیا با کفش می‌توان نماز خواند؟

روایات متواتری از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم رسیده است که بر جواز نماز گزاردن با کفش -هرگاه پاکیزه باشد- دلالت دارد؛ چنانکه أبو ذر، عبد الله بن مسعود، أبو سعید خدری، أنس بن مالک، عبد الله بن عمرو، ابو هریره، مجمع بن یزید، أوس بن أبی أوس، عبد الله بن شخیر، عمرو بن حریث، عبد الله بن أبی حبیبه و دیگران، همگی روایت کرده‌اند که آن حضرت با کفش نماز می‌گزارد[۱]. از این رو، در روایتی از امام جعفر صادق علیه السلام رسیده است که فرمود: «إِذا صَلَّيْتَ فَصَلِّ في نَعْلَيْكَ إِذا كانَتْ طاهِرَةً فَإِنَّ ذَلِكَ مِنَ السُّنَّةِ»[۲]؛ «هرگاه نماز می‌گزاری با کفش‌هایت نماز بگزار هرگاه پاکیزه باشند؛ چراکه این از سنّت است» و در روایاتی از اهل بیت رسیده است که خود این کار را انجام می‌دادند[۳]. با این حال، بسیاری از فقیهان این کار را در صورتی جایز دانسته‌اند که کفش‌ها عربی باشند؛ زیرا به ادّعای آنان پیامبر و اهل بیت تنها با کفش‌های عربی نماز می‌گزاردند که مانند صندل روباز بودند و مانع رسیدن انگشت شصت به زمین نمی‌شدند، ولی این استدلال ضعیف است؛ زیرا شهادت بر عدم فعل محسوب می‌شود که مسموع نیست؛ با توجّه به اینکه احتمالاً کفش‌های دیگری در زمان پیامبر و اهل بیت وجود داشته است، مانند کفش‌های سِندی که روی پا را می‌پوشاندند و با این وصف، نمی‌توان یقین یافت که آنان -حتّی در فصل سرما و هنگام بارش باران که راه‌ها گل‌آلود بود- تنها با کفش‌های عربی نماز می‌گزاردند؛ مگر اینکه ثابت شود در زمان آنان هیچ کفش دیگری وجود نداشته است تا نماز گزاردن با آن محتمل باشد، ولی در این صورت نیز استدلال به اینکه آنان تنها با کفش‌های عربی نماز می‌گزاردند، بی‌معناست؛ چراکه بنا بر فرض، کفش دیگری در زمان آنان وجود نداشته تا با آن نماز بگزارند یا نگزارند و روشن است که اگر نماز گزاردن با هر لباسی که در زمان پیامبر و اهل بیت وجود نداشته است حرام باشد، نماز بیشتر مردم در زمان ما صحیح نیست؛ چراکه بیشتر لباس‌های آنان، در زمان پیامبر و اهل بیت وجود نداشته است. بنابراین، انصاف آن است که نماز گزاردن با هر کفشی از جمله کفش‌های امروزی -به شرط پاک بودن- مانعی ندارد؛ خصوصاً با توجّه به اصل برائت و روایات رسیده حاکی از جواز نماز گزاردن با خُفّ و جُرموق که روی پا را می‌پوشانند و مانع رسیدن انگشت شصت به زمین می‌شوند[۴]. با این حال، به نظر می‌رسد که نماز گزاردن بدون کفش بهتر است؛ زیرا از یک سو به خشوع در نماز که خداوند به آن امر کرده، نزدیک‌تر است؛ خصوصاً با توجّه به سخن خداوند به موسی علیه السلام پیش از مناجات با خود که فرمود: ﴿فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ ۖ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى﴾[۵]؛ «کفش‌هایت را درآور؛ چراکه تو در وادی مقدّس طوی هستی» و از سوی دیگر به دوری جستن از آلودگی در نماز که خداوند به آن امر کرده، نزدیک‌تر است؛ چراکه کفش به طور معمول آلوده است و احتمال نجاست آن نیز وجود دارد و با این وصف، نماز گزاردن بدون آن، به احتیاط نزدیک‌تر است.