سه شنبه ۲۹ اسفند (حوت) ۱۴۰۲ هجری شمسی برابر با ۸ رمضان ۱۴۴۵ هجری قمری
منصور هاشمی خراسانی
 مقاله‌ی جدید: مقاله‌ی «ولایت فقیه؛ آخرین حربه‌ی شیطان» نوشته‌ی «فرهاد گلستان» منتشر شد. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. پرسش جدید: لطفاً درباره‌ی سفیانی توضیحات کامل و مستندی ارائه فرمایید. در روایات اسلامی، چه ویژگی‌ها و اطلاعاتی درباره‌ی او وارد شده است؟ برای مطالعه و دریافت پاسخ، اینجا را کلیک کنید. گفتار جدید: مناجاتی از آن جناب که در آن راه‌های موجود پیش روی مؤمنان را یاد می‌کند. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. درس جدید: درس‌هایی از آن جناب درباره‌ی اینکه زمین از مردی عالم به همه‌ی دین که خداوند او را در آن خلیفه، امام و راهنمایی به امر خود قرار داده باشد، خالی نمی‌ماند؛ احادیث صحیحی از پیامبر که بر این دلالت دارند؛ حدیث ۱۸. برای مطالعه‌ی آن، اینجا را کلیک کنید. برای مطالعه‌ی مهم‌ترین مطالب پایگاه، به صفحه‌ی اصلی مراجعه کنید. فیلم جدید: فیلم جدیدی با موضوع «تقلید و اجتهاد (۱)» منتشر شد. برای مشاهده و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. نقد جدید: در روایتی از امام محمّد باقر عليه‌ السلام آمده است که فرمود: «گویا من گروهی را می‌بینم که در مشرق خروج کرده‌اند و حق را می‌طلبند... کشتگانشان شهیدند. آگاه باشید که من اگر آن زمان را درک می‌کردم، جانم را برای صاحب این امر نگاه می‌داشتم». لطفاً بفرمایید که آیا این حدیث معتبر است؟ برخی از کسانی که یاری خراسانی موعود را واجب نمی‌دانند، به این فراز استناد می‌کنند. برای مطالعه و دریافت بررسی، اینجا را کلیک کنید. کتاب جدید: نسخه‌ی سوم کتاب ارزشمند «سبل السّلام؛ مجموعه‌ی نامه‌ها و گفتارهای فارسی حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی» منتشر شد. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. نامه‌ی جدید: فرازی از نامه‌ی آن جناب که در آن درباره‌ی شدّت گرفتن بلا هشدار می‌دهد و علّت آن و راه جلوگیری از آن را تبیین می‌کند. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. برای مطالعه‌ی مهم‌ترین مطالب پایگاه، به صفحه‌ی اصلی مراجعه کنید.
loading
پرسش و پاسخ
 

درود بر حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی یگانه زمینه‌ساز بر حق مولایمان مهدی علیه السلام و صاحب پرچم‌های سیاه خراسان که ما را از منجلاب‌ها و چاه‌های جهنمی جهل، تقلید، تعصب، تکبر، خرافه‌گرایی، اهواء نفسانی و دنیاگرایی که شیطان و یاران جنّی و انسی‌اش برای ما ساخته بودند برون آورد و ما را به صراط مستقیم هدایت کرد.

سؤالی دارم. نظر حضرت علامه درباره اعتکاف چیست؟ احکام و شرایط آن کدام است؟ از چه زمانی شروع و در چه زمانی پایان می‌یابد؟ در ایران برای اعتکاف و ماندن در مسجد پول می‌گیرند و اجازه به فردی نمی‌دهند که خود مستقل اعتکاف کند و شده منبع کسب برای مسجد! آیا پرداخت آن جایز است؟ بیشتر مساجد به جای آنکه خانه خدا باشند به خاطر اعمالی که انسان‌های جاهل و متعصّب در آن انجام می‌دهند بیشتر شبیه خانه شیاطین است. آیا می‌شود در منزل اعتکاف کرد و به مسجد نرفت؟

لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:

۱ . «اعتکاف» در اصطلاح به معنای اقامت در مسجد برای عبادت خداوند است که یک سنّت ابراهیمی و محمّدی و دارای فضیلت بسیار است و در هر زمانی خصوصاً ماه رمضان مستحبّ است؛ چنانکه خداوند در آیه‌ای از کتاب خود به آن اشاره کرده و فرموده است: ﴿ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ[۱]؛ «سپس (در روزهای ماه رمضان) روزه را تا شب ادامه دهید و با زنان نزدیکی نکنید در حالی که معتکف در مساجد هستید» و این اشاره‌ای به اعتکاف پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و اصحابش در مساجد در ماه رمضان است که از طریق روایات متواتر و مشهور نیز رسیده و تأکید شده که در دهه‌ی آخر ماه رمضان بوده است[۲].

۲ . هر چند محدود بودن «اعتکاف» به ماه رمضان از کتاب خداوند و سنّت پیامبرش ثابت نمی‌شود و روایت «لا اعْتِكافَ إِلّا فِي الْعَشْرِ الْأَواخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ»[۳]؛ «اعتکافی جز در دهه‌ی آخر ماه رمضان نیست» از اهل بیت روایتی واحد و ضعیف است، ولی برای آن در کتاب خداوند و سنّت پیامبرش ایّامی جز ایّام ماه رمضان مخصوص نشده است و با این وصف، مخصوص کردن ایّام دیگری مانند ایّام البیض ماه رجب برای آن اصلی ندارد و شایسته نیست؛ چراکه به طور کلّی مخصوص کردن یک زمان برای کاری عبادی که اسلام آن را برای آن مخصوص نکرده است «بدعت» محسوب می‌شود؛ فارغ از آنکه هیچ روایتی حاکی از اعتکاف پیامبر یا اهل بیت یا صحابه در ایّام البیض ماه رجب نرسیده و مخصوص کردن این ایّام از این ماه برای آن مبتنی بر «استحسان» بوده است. با این وصف، شایسته است که «اعتکاف» تنها و همیشه در این ایّام از این ماه برگزار نشود، بلکه یک سال در این ایّام از این ماه و سالی دیگر در ایّامی دیگر از این ماه یا ایّامی از ماهی دیگر برگزار شود تا ایّامی که در اسلام برای «اعتکاف» تعیین نشده است تعیّن پیدا نکند.

۳ . «اعتکاف» تنها در «مساجد» تحقّق می‌یابد؛ چراکه خداوند فرموده است: ﴿وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ[۴]؛ «در حالی که معتکف در مساجد هستید» و «مساجد» همه‌ی جاهایی هستند که برای عبادت خداوند ساخته شده‌اند و حضور در آن‌ها برای عامّه‌ی مسلمانان آزاد و معمول است، هر چند بنا بر نظر اهل بیت تنها در مساجدی تحقّق می‌یابد که امامی عادل در آن‌ها نماز می‌گزارد[۵] و این از آن حیث قابل توجیه و تأیید است که مساجد دیگر شرعاً «مسجد» محسوب نمی‌شوند، اگرچه عرفاً به آن‌ها «مسجد» گفته شود، بلکه مصداق «مسجد ضرار» هستند؛ با توجّه به سخن خداوند که فرموده است: ﴿إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْـآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ ۖ فَعَسَى أُولَئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ[۶]؛ «مساجد خداوند را تنها کسی آباد می‌کند که به خداوند و روز قیامت ایمان دارد و نماز را اقامه می‌کند و زکات را می‌پردازد و از کسی جز خداوند نمی‌ترسد، پس امید است که آنان از هدایت یافتگان باشند» و فرموده است: ﴿وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ ۚ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى ۖ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ ۝ لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا ۚ لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ ۚ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا ۚ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ[۷]؛ «و کسانی که مسجدی برای زیان رساندن و کفر و ایجاد تفرقه میان مؤمنان و سنگری برای کسانی که از پیش با خداوند و پیامبرش به دشمنی برخاستند گرفتند و سوگند می‌خورند که مقصودی جز نیکی نداشتیم و خداوند گواهی می‌دهد که آنان دروغگویانند! هرگز در آن (مسجد) نایست، هرآینه مسجدی که از روز نخست بر مبنای تقوا ساخته شد سزاوارتر است که در آن بایستی، در آن مردانی هستند که دوست می‌دارند پاکیزه شوند و خداوند پاکیزگان را دوست می‌دارد». با این وصف، «اعتکاف» در مساجد منافقان، ظالمان و امامان وابسته به طواغیت که تحت نظارت و مدیریت آنان و با هدف نشر اندیشه‌های انحرافی و خطرناکشان ساخته شده یا فعّالند، صحیح نیست؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ الْهَاشِمِيَّ الْخُرَاسَانِيَّ يَقُولُ: الْمَسَاجِدُ فِي كِتَابِ اللَّهِ مَسْجِدَانِ: مَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ فَيُقَامُ فِيهِ وَمَسْجِدُ ضِرَارٍ فَلَا يُقَامُ فِيهِ إِلَّا لِلتَّقِيَّةِ أَوِ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ وَكُلُّ مَسْجِدٍ يُدْعَى فِيهِ لِإِمَامٍ جَائِرٍ فَهُوَ مَسْجِدُ ضِرَارٍ»[۸]؛ «شنیدم منصور هاشمی خراسانی می‌فرماید: مساجد در کتاب خداوند دو مسجد هستند: مسجدی که از روز نخست بر بنیاد تقوا ساخته شده است، پس در آن اقامه می‌شود و مسجد ضرار که در آن اقامه نمی‌شود مگر برای تقیّه یا امر به معروف و نهی از منکر و هر مسجدی که در آن برای امامی جائر دعا می‌شود مسجد ضرار است».

از اینجا دانسته می‌شود «اعتکاف» در هر مسجدی که امام آن از حیث اعتقادی و عملی عادل است و در آن برای امامی جائر دعا نمی‌شود، صحیح است[۹]، اگرچه مسجد الحرام یا مسجد النبیّ یا مسجد جامع نباشد؛ چراکه ﴿الْمَسَاجِدِ در ﴿وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ[۱۰]؛ «در حالی که معتکف در مساجد هستید» عامّ است و تنها با ﴿لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا[۱۱]؛ «هرگز در آن (مسجد) نایست» درباره‌ی مسجد ضرار تخصیص می‌خورد و با روایات رسیده درباره‌ی انحصار «اعتکاف» به مسجد الحرام یا مسجد النبیّ یا مسجد جامع قابل تخصیص نیست، هر چند «اعتکاف» در مسجد الحرام یا مسجد النبیّ یا مسجد جامعی که «از روز نخست بر بنیاد تقوا ساخته شده» افضل است؛ همچنانکه دانسته می‌شود «اعتکاف» در خانه تحقّق نمی‌یابد؛ چراکه خانه شرعاً یا عرفاً «مسجد» محسوب نمی‌شود، مگر در مکّه که بنا بر برخی روایات تحقّق می‌یابد؛ چراکه همه‌ی آن حرم است[۱۲]. هر چند اشتغال به عبادت خداوند در خانه خصوصاً برای کسی که توانایی «اعتکاف» را ندارد کار پسندیده‌ای است.

۴ . در کتاب خداوند حدّاقل و حدّاکثری برای مدّت «اعتکاف» تعیین نشده، ولی روشن است که حدّاقل آن باید به اندازه‌ای باشد که «اقامت در مسجد» صدق کند تا «اعتکاف» محسوب شود و آن بنا بر نظر ابو حنیفه و مالک یک شبانه‌روز و بنا بر نظر اهل بیت سه روز است و نظر اهل بیت به احتیاط نزدیک‌تر است؛ زیرا شکّی نیست که «اعتکاف» به معنای «اقامت در مسجد» با سه روز تحقّق می‌یابد. هر چند روایت دیگری از آنان جواز فسخ «اعتکاف» پس از یک روز است و این می‌تواند به نظر ابو حنیفه و مالک بازگردد؛ جز اینکه به موجب آن، اگر «اعتکاف» وارد روز دوم شود ادامه‌ی آن تا پایان روز سوم واجب است[۱۳]. وانگهی مدّت «اعتکاف» در سنّت ده روز و حدّاکثر بیست روز است و اگر ادامه یابد نباید به اندازه‌ای طولانی شود که مصداق «رهبانیّت» باشد؛ چراکه «رهبانیّت» در کتاب خداوند «بدعت» دانسته شده؛ چنانکه فرموده است: ﴿وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا[۱۴]؛ «و رهبانیّتی که آن را بدعت نهادند».

۵ . در «اعتکاف» -علاوه بر چیزی که گذشت- سه کار شرط است:

یکم؛ گرفتن روزه؛ با توجّه به عطف «اعتکاف» به آن در سخن خداوند که فرموده است: ﴿وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ[۱۵]؛ «و بخورید و بیاشامید تا هنگامی که خطّ سپید فجر از خطّ سیاه آشکار شود، سپس روزه را تا شب ادامه دهید و با زنان نزدیکی نکنید در حالی که معتکف در مساجد هستید» و با توجّه به روایات رسیده از پیامبر و برخی صحابه[۱۶] و روایات متواتر از اهل بیت[۱۷] و با توجّه به سیره‌ی عملی مسلمانان از آغاز تاکنون[۱۸] و با توجّه به اینکه مقصود از «اعتکاف»، اجتهاد فوق العاده در عبادت خداوند است و آن بدون گرفتن روزه تحقّق نمی‌یابد.

دوم؛ اجتناب از نزدیکی با همسر، اگرچه در شب‌های «اعتکاف»؛ با توجّه به عموم سخن خداوند که فرموده است: ﴿وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ[۱۹]؛ «و با زنان نزدیکی نکنید در حالی که معتکف در مساجد هستید».

سوم؛ اجتناب از کاری که صورت «اعتکاف» را بر هم می‌زند و آن دو کار است: یکی خروج از مسجد جز برای ضرورت و دیگری اشتغال به کارهای دنیوی مانند لهو و تجارت؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا ۚ قُلْ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ ۚ وَاللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ[۲۰]؛ «و چون تجارت یا لهوی می‌بینند به سوی آن پراکنده می‌شوند و تو را ایستاده وا می‌گذارند، بگو چیزی که نزد خداوند است از لهو و از تجارت بهتر است و خداوند بهترین روزی دهندگان است».

۶ . گرفتن پول از اعتکاف کنندگان، اگر در ازای دادن حق یا جای «اعتکاف» در مسجد به آنان است، حرام است؛ چراکه حق یا جای «اعتکاف» در مسجد برای عامّه‌ی مسلمانان است و شرعاً قابلیّت فروش ندارد و اگر در ازای ارائه‌ی خدماتی مانند تنظیف مسجد یا دادن غذا به آنان است تجارت محسوب می‌شود و تجارت در «اعتکاف» جایز نیست.

↑[۱] . البقرة/ ۱۸۷
↑[۲] . بنگرید به: مسند أحمد، ج۲، ص۱۳۳ و ج۲، ص۲۸۱ و ج۵، ص۱۴۱ و ج۶، ص۱۶۸؛ مسند الدارمي، ج۲، ص۲۷؛ صحيح البخاري، ج۲، ص۲۵۵؛ صحيح مسلم، ج۳، ص۱۷۴؛ سنن ابن ماجه، ج۱، ص۵۶۲؛ سنن أبي داود، ج۱، ص۵۵۰؛ سنن الترمذي، ج۲، ص۱۴۳؛ الكافي للكليني، ج۴، ص۱۷۵؛ من لا يحضره الفقيه لابن بابويه، ج۲، ص۱۸۴؛ تهذيب الأحكام للطوسي، ج۴، ص۲۸۷.
↑[۳] . الكافي للكليني، ج۴، ص۱۷۶؛ تهذيب الأحكام للطوسي، ج۴، ص۲۹۱
↑[۴] . البقرة/ ۱۸۷
↑[۵] . بنگرید به: الكافي للكليني، ج۴، ص۱۷۶؛ من لا يحضره الفقيه لابن بابويه، ج۲، ص۱۸۴؛ الإستبصار للطوسي، ج۲، ص۱۲۶.
↑[۶] . التّوبة/ ۱۸
↑[۷] . التّوبة/ ۱۰۷-۱۰۸
↑[۹] . بنگرید به: پرسش و پاسخ ۱۷۲.
↑[۱۰] . البقرة/ ۱۸۷
↑[۱۱] . التّوبة/ ۱۰۸
↑[۱۲] . بنگرید به: مصنف عبد الرزاق، ج۴، ص۳۶۸؛ الكافي للكليني، ج۴، ص۱۷۷؛ من لا يحضره الفقيه لابن بابويه، ج۲، ص۱۸۵؛ الإستبصار للطوسي، ج۲، ص۱۲۸.
↑[۱۳] . الكافي للكليني، ج۴، ص۱۷۷؛ الإستبصار للطوسي، ج۲، ص۱۲۹
↑[۱۴] . الحدید/ ۲۷
↑[۱۵] . البقرة/ ۱۸۷
↑[۱۶] . مصنف عبد الرزاق، ج۴، ص۳۵۳؛ مصنف ابن أبي شيبة، ج۲، ص۴۹۹؛ سنن أبي داود، ج۱، ص۵۵۲؛ سنن الترمذي، ج۳، ص۴۸؛ سنن الدارقطني، ج۲، ص۱۷۹؛ المستدرك على الصحيحين للحاكم، ج۱، ص۴۴۰؛ السنن الكبرى للبيهقي، ج۴، ص۳۱۶
↑[۱۷] . مسند زيد بن علي، ص۲۱۲؛ الأحكام ليحيى بن حسين، ج۱، ص۲۳۵؛ الكافي للكليني، ج۴، ص۱۷۶؛ من لا يحضره الفقيه لابن بابويه، ج۲، ص۱۸۴؛ تهذيب الأحكام للطوسي، ج۴، ص۲۸۸
↑[۱۸] . معرفة السنن والآثار للبيهقي، ج۳، ص۴۶۰
↑[۱۹] . البقرة/ ۱۸۷
↑[۲۰] . الجمعة/ ۱۱
پایگاه اطّلاع‌رسانی دفتر منصور هاشمی خراسانی بخش پاسخگویی به پرسش‌ها
هم‌رسانی
این مطلب را با دوستان خود به اشتراک گذارید، تا به گسترش علم و معرفت دینی کمک کنید. شکرانه‌ی یاد گرفتن یک نکته‌ی جدید، یاد دادن آن به دیگران است‌.
رایانامه
تلگرام
فیسبوک
توییتر
اگر با زبان دیگری آشنایی دارید، می‌توانید این مطلب را به آن ترجمه کنید. [فرم ترجمه]
نوشتن پرسش
کاربر گرامی! شما می‌توانید پرسش‌های خود درباره‌ی آثار و اندیشه‌های علامه منصور هاشمی خراسانی را در فرم زیر بنویسید و برای ما ارسال کنید تا در این بخش پاسخ داده شود.
توجّه: ممکن است که نام شما به عنوان نویسنده‌ی پرسش، در پایگاه نمایش داده شود.
توجّه: از آنجا که پاسخ ما به پست الکترونیک شما ارسال می‌شود و لزوماً بر روی پایگاه قرار نمی‌گیرد، لازم است که آدرس خود را به درستی وارد کنید.
لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:
۱ . ممکن است که به پرسش شما در پایگاه پاسخ داده شده باشد. از این رو، بهتر است که پیش از نوشتن پرسش خود، پرسش‌ها و پاسخ‌های مرتبط را مرور یا از امکان جستجو در پایگاه استفاده کنید.
۲ . از ثبت و ارسال پرسش جدید پیش از دریافت پاسخ پرسش قبلی، خودداری کنید.
۳ . از ثبت و ارسال بیش از یک پرسش در هر نوبت، خودداری کنید.
۴ . اولویّت ما، پاسخگویی به پرسش‌های مرتبط با امام مهدی علیه السلام و زمینه‌سازی برای ظهور اوست؛ چراکه در حال حاضر، از هر چیزی مهم‌تر است.