و با این وصف، خواندن برخی مردگان در نظر خداوند، مانند خواندن برخی زندگان است و خواندن برخی زندگان در نظر خداوند، مانند خواندن برخی مردگان است؛ مگر اینکه خواندن مردگان از روی اعتقاد به سودمند بودن آنان بدون اذن خداوند باشد که در این صورت، شرک دانسته می‌شود، همان طور که خواندن زندگان از روی چنین اعتقادی، شرک است؛ زیرا کسی که مخلوقی را مستقلّ از خالق می‌داند و به آن مانند او امید دارد و از آن مانند او می‌ترسد، مسلمان نیست و با این وصف، اگر خود را مسلمان نشمارد، مشرک است و اگر خود را مسلمان بشمارد، منافق است و با منافق تا هنگامی که در زمین فتنه نمی‌انگیزد، به این معنا که دیگران را به سوی شرک دعوت نمی‌کند و از اسلام باز نمی‌دارد، مدارا می‌شود؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا﴾[۱]؛ «اگر منافقان و کسانی که در دل‌هاشان مرضی است و فتنه‌انگیزان در مدینه دست برندارند، هرآینه تو را بر آنان می‌شورانیم، آن‌گاه جز اندکی در آن با تو به سر نمی‌برند»!

با این همه، انصاف آن است که خواندن غیر خداوند به جای او، خواه مرده‌ای باشد و خواه زنده‌ای، از روی اعتقاد به سودمند بودن او با اذن خداوند نیز، هر چند شرک شمرده نمی‌شود، زیبنده‌ی مسلمان نیست؛ چراکه سودمند بودن غیر خداوند با اذن خداوند، مقتضی خواندن خداوند است نه خواندن غیر خداوند؛ با توجّه به اینکه از نظر عاقلان، خواندن سودمند اصلی، از خواندن سودمند تبعی سزاوارتر است و کسی که به رئیس راه دارد، خود را به معاون سرگرم نمی‌سازد و روشن است که خداوند به همه‌ی آفریدگان خود نزدیک است و خواندن همه‌ی آنان را می‌شنود و برای این کار به واسطه‌ای میان خود و آنان نیاز ندارد؛ چنانکه فرموده است: ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ﴾[۲]؛ «و چون بندگانم از تو درباره‌ی من می‌پرسند، پس بی‌گمان من نزدیکم، خواندن خواننده را پاسخ می‌دهم چون من را می‌خواند»! از این رو، انصاف آن است که عرض حاجت به مرده یا زنده‌ای به جای خداوند، هر چند کسی مانند پیامبر باشد، ترک اولی شمرده می‌شود؛ چراکه آن حضرت، با همه‌ی کرامتش بر خداوند، به اقتضای بشر بودنش مالک سود و زیانی برای خود و تبعاً دیگران نیست و از خوانده شدنش در نهان آگاهی ندارد و این قطع نظر از زنده یا مرده بودن آن حضرت است؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ ۚ وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ ۚ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ﴾[۳]؛